UK ကို ဘာကြောင့်ရွေးချယ်ဖြစ်ခဲ့သလဲ - လမ်းဆုံလမ်းခွမှ ဆုံးဖြတ်ချက်များ

"တစ်ခါတစ်လေ ကိုယ်ကြိုက်တဲ့အရာက အိမ်နဲ့ သို့မဟုတ်လောကကြီးနဲ့ဆန့်ကျင်နေတတ်တယ်။ အဲ့ကျရင်လဲ ရအောင်ရှင်းပြသင့်ရှင်းပြ၊ ignore သင့် ignore ပေါ့ဗျာ။"

(ဖတ်ရန်ကြာချိန် - ၁၅ မိနစ်)

ကျနော် Architecture ကို ရွေးချယ်ခဲ့တုန်းက စိတ်ကူးထဲမှာ အရင်ဆုံးပေါ်လာတာက ဥရောပနိုင်ငံတွေပါ။ ဒါပေမယ့် လက်တွေ့ကမ္ဘာက ကိုယ့်စိတ်ကူးအတိုင်း အမြဲတမ်းဖြစ်မလာပါဘူး။ ကျနော်ရထားတဲ့ ဒီပလိုမာက ကနေဒါအထက်တန်းဒီပလိုမာ (OSSD)။ ကျနော်တက်ခဲ့တဲ့ကျောင်းက ကျောင်းသားအများစုက Computer Science ကိုယူပြီး ကနေဒါကိုပဲ သွားကြတယ်။ ကျနော့်လို Architecture ရွေးပြီး Visual Arts အတန်းယူတဲ့သူက လက်ငါးချောင်းမပြည့်ပါဘူး။ ဒီတော့ ကျနော့်ရဲ့ ပထမဆုံးဦးတည်ချက်က ကနေဒါဖြစ်ခဲ့တာ မဆန်းပါဘူး။

ဒါပေမယ့် ဘဝရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တိုင်းက မလွတ်လပ်ခဲ့ဘူး။ ကိုယ်တက်ချင်တာကတစ်ခု၊ လက်တွေ့ပြင်ဆင်နေရတာကတစ်ခု၊ အိမ်ကမျှော်လင့်ထားတာကတစ်ခု ဖြစ်နေတဲ့အခါ လူတိုင်းစိတ်ညစ်ကြမှာပါပဲ။ ကျနော်လည်း လူသားတစ်ယောက်ပဲလေ။ ဒီလိုနဲ့ ကနေဒါကို ၃ ကျောင်း၊ UK ကို ၆ ကျောင်းလောက်လျှောက်ရင်း၊ နောက်ဆုံးမှာ UK က ကျနော့်ရဲ့ခရီးလမ်းဖြစ်လာခဲ့တယ်။ ဘာကြောင့်လဲ။

အပိုင်း (၁) - စားပွဲပေါ်က ကိန်းဂဏန်းများ (Canada vs. UK)

ကျောင်းရွေးချယ်တယ်ဆိုတာက စိတ်ခံစားချက်ထက် လက်တွေ့ကျတဲ့ ကိန်းဂဏန်းတွေနဲ့ အရင်ဆုံးစရပါတယ်။ ကျနော့်ရဲ့ ဘတ်ဂျက်က တစ်နှစ်စာ ကျောင်းလခအတွက် USD 20,000-25,000 နဲ့ နေထိုင်စရိတ်အတွက် USD 10,000-15,000 ကြားမှာပဲရှိခဲ့တယ်။

• Canada: Major အများစုက ၄ နှစ်ကနေ ၅ နှစ် ကြာပါတယ်။ ဒါက စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်ကို အများကြီးမြင့်တက်သွားစေတယ်။
• UK: Bachelors Degree အများစုက ၃ နှစ် ပဲကြာပါတယ်။ ဒါက အချိန်ရော ငွေကိုပါ သိသိသာသာ သက်သာစေတယ်။

ဒါပေမယ့် ဒါက ဇာတ်လမ်းရဲ့ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းပဲရှိပါသေးတယ်။

အပိုင်း (၂) - ဗိသုကာပညာရဲ့ ဆွဲဆောင်မှု

ရှည်ရှည်ဝေးဝေးစဉ်းစားခဲ့တာတော့မဟုတ်ဘူး။ ဒါပေမယ့် UK ကိုရွေးချယ်ဖြစ်ခဲ့တဲ့ အဓိကအကြောင်းအရင်းကတော့ ဗိသုကာပညာ (Architecture) ပါပဲ။

• ဂုဏ်သိက္ခာနှင့် လက်တွေ့ကျမှု: UK က ဗိသုကာပညာနဲ့ပတ်သက်ရင် ကမ္ဘာမှာ အရှိန်အဝါကြီးပါတယ်။ သူတို့ရဲ့သင်ကြားရေးပုံစံက သီအိုရီသက်သက်မဟုတ်ဘဲ လက်တွေ့ကို အရမ်းဦးစားပေးတယ်။ London လိုမျိုးသမိုင်းဝင်အဆောက်အဦးတွေနဲ့ ခေတ်သစ်ဗိသုကာလက်ရာတွေကြားမှာ လေ့လာသင်ယူရမယ့်အခွင့်အရေးက တခြားနိုင်ငံတွေမှာမရနိုင်တဲ့ အတွေ့အကြုံတစ်ခုပါ။
• ကျောင်းရွေးချယ်မှု: ကျနော်တတ်နိုင်တဲ့ကျောင်းတွေထဲမှာ Oxford Brookes University နဲ့ University of Salford က ဗိသုကာပညာအတွက် ranking အကောင်းဆုံးကျောင်းတွေဖြစ်ခဲ့တယ်။ ပြီးတော့ Oxford လေဗျာ။ ဘယ်သူက ငြင်းနိုင်မှာလဲ။

အပိုင်း (၃) - ပညာရေးစနစ်များအား နှိုင်းယှဉ်ခြင်း (The Education System Showdown)

လူတွေက တစ်ခါတစ်လေထင်ကြတယ်။ "ဘွဲ့က ဘွဲ့ပဲ၊ ဘယ်နိုင်ငံမှာတက်တက် သင်ရိုးက အတူတူလောက်ပဲဖြစ်မှာပါ" ဆိုပြီးတော့ပေါ့။ ဒါက အကြီးမားဆုံးသော အထင်အမြင်လွဲမှားမှုတစ်ခုပါ။ သင်ရတဲ့ပညာရေးစနစ်က သင်ဘယ်လိုလူစားမျိုးဖြစ်လာမလဲ၊ ဘယ်လိုအနာဂတ်အခွင့်အလမ်းတွေရနိုင်မလဲဆိုတာကို တိုက်ရိုက်ပုံဖော်ပေးပါတယ်။

• မြန်မာနိုင်ငံ၏ ပညာရေးစနစ် (The Rote-Learning System): ကျနော်တို့ရဲ့ ပညာရေးစနစ်က အလွတ်ကျက်จำခြင်း (rote learning) နဲ့ သီအိုရီကို အဓိကအခြေခံပါတယ်။ ဆရာက သင်ပေးတယ်၊ ကျောင်းသားက လိုက်ရေးတယ်၊ စာမေးပွဲမှာ အကုန်ပြန်ချရေးပြီး အောင်မှတ်ရဖို့ကြိုးစားတယ်။ ဒီစနစ်မှာ ကိုယ်ပိုင်အတွေးအခေါ်နဲ့ ဝေဖန်ပိုင်းခြားနိုင်စွမ်း (critical thinking) ကို အားပေးတဲ့ "Studio Culture" ဆိုတာ လုံးဝမရှိပါဘူး။ Project တွေကို အဖွဲ့လိုက်ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်ရတာမျိုးလည်း အလွန်ရှားပါးပါတယ်။
  • Career Path: ဘွဲ့ရသွားတဲ့အခါမှာလည်း လက်တွေ့အလုပ်ခွင်နဲ့ စာတွေ့ကြားက ကွာဟချက်က အရမ်းကြီးမားနေတတ်ပါတယ်။ နိုင်ငံတကာအဆင့်မီ professional practice တွေအတွက် လိုအပ်တဲ့ skill set တွေနဲ့ professional mindset တွေက အားနည်းနေတတ်ပြီး၊ အခွင့်အလမ်းတွေကလည်း ပြည်တွင်းမှာပဲ အကန့်အသတ်နဲ့ဖြစ်နေတတ်ပါတယ်။
• ထိုင်းနိုင်ငံ၏ ပညာရေးစနစ် (The Regional Hub): ထိုင်းနိုင်ငံ၊ ဥပမာ Chulalongkorn University က INDA (International Program in Design and Architecture) လို program တွေက အလယ်အလတ်လမ်းကြောင်းတစ်ခုပါ။ သူတို့ရဲ့သင်ရိုးက UK လိုမျိုး project-based learning နဲ့ studio culture ကို အတိုင်းအတာတစ်ခုအထိ မိတ်ဆက်ပေးထားပါတယ်။
  • Career Path: ထိုင်းနိုင်ငံက ဘွဲ့တစ်ခုက အာဆီယံဒေသတွင်း (ASEAN region) မှာ အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းကောင်းတွေ ရရှိစေနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် UK က RIBA အသိအမှတ်ပြုဘွဲ့တစ်ခုလို ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ "ရွှေစံနှုန်း" (gold standard) အဖြစ် အသိအမှတ်ပြုခံရဖို့တော့ ခက်ခဲနိုင်ပါတယ်။
• UK ၏ ပညာရေးစနစ် (Oxford Brookes - The Professional Incubator): UK ရဲ့ ဗိသုကာပညာရေးက သင့်ကို ဒီဇိုင်းဆွဲနည်းသင်ပေးတာသက်သက်မဟုတ်ပါဘူး။ သင့်ကို "Professional တစ်ယောက်လို Denkenပုံ" ကို သင်ပေးတာပါ။ Oxford Brookes လိုကျောင်းတစ်ကျောင်းရဲ့ Studio Culture က သင့်ကို အဖွဲ့လိုက်အလုပ်လုပ်တတ်အောင်၊ ကိုယ့် design ကို ကာကွယ်ပြောဆိုတတ်အောင်၊ ဝေဖန်မှုကို လက်ခံတတ်အောင် ပုံသွင်းပေးပါတယ်။
  • Career Path: ဒါက အရေးအကြီးဆုံးကွာခြားချက်ပါ။ UK က RIBA Part 1 ဘွဲ့တစ်ခုက သင့်ကို UK မှာ အလုပ်လုပ်ခွင့်ပေးရုံတင်မကပါဘူး။ RIBA ရဲ့ နိုင်ငံတကာအသိအမှတ်ပြုမှု (Mutual Recognition Agreements) တွေကြောင့် USA, Canada, Australia တို့လိုနိုင်ငံတွေမှာ လိုင်စင်ရ Architect တစ်ယောက်ဖြစ်ဖို့အတွက် ခရီးလမ်းကိုပါ ဖွင့်ပေးလိုက်တာပါ။ သင်ရလိုက်တာက ဘွဲ့တစ်ခုသက်သက်မဟုတ်ဘဲ၊ ကမ္ဘာ့အဆင့်မီ professional လောကထဲကိုဝင်ရောက်ခွင့် "Global Passport" တစ်ခုကို ရလိုက်တာနဲ့ အတူတူပါပဲ။

အပိုင်း (၄) - UK ဗိသုကာပညာရဲ့ နက်နဲတဲ့ခရီးလမ်း (The Deeper Journey)

UK မှာ ဗိသုကာပညာကို ရွေးချယ်လိုက်တယ်ဆိုတာက ဘွဲ့တစ်ခုရဖို့အတွက် ብቻမဟုတ်ဘဲ၊ ကမ္ဘာကအသိအမှတ်ပြုတဲ့ Architect တစ်ယောက်ဖြစ်လာဖို့ ခရီးရှည်ကြီးတစ်ခုကို စတင်လိုက်တာနဲ့ အတူတူပါပဲ။ ဒီခရီးက ဘယ်လိုပုံစံရှိလဲဆိုတာကို နားလည်ထားဖို့လိုပါတယ်။

RIBA Architect ဖြစ်ဖို့ ခရီးစဉ် (The Path to Qualification)

UK မှာ တရားဝင် Architect တစ်ယောက်ဖြစ်ဖို့ဆိုရင် RIBA (Royal Institute of British Architects) က သတ်မှတ်ထားတဲ့ အဆင့် ၃ ဆင့်ကို ဖြတ်ကျော်ရပါတယ်။

1. RIBA Part 1 (Bachelors Degree - ၃ နှစ်): ဒါက သင်တက်ရောက်မယ့် BA (Hons) Architecture ဘွဲ့ပါ။ ဒီ ၃ နှစ်တာကာလမှာ ဗိသုကာပညာရဲ့ အခြေခံသီအိုရီ၊ သမိုင်းနဲ့ ဒီဇိုင်းပိုင်းဆိုင်ရာ အခြေခံတွေကို သင်ယူရပါတယ်။
2. Year Out (Practical Experience - အနည်းဆုံး ၁ နှစ်): Part 1 ပြီးတဲ့အခါမှာ ကျောင်းသားတိုင်းက ဗိသုကာအလုပ်ခွင်တစ်ခုမှာ "Part 1 Architectural Assistant" အဖြစ် အလုပ်သင်ဆင်းရပါတယ်။ ဒါက စာတွေ့ကို လက်တွေ့နဲ့ချိတ်ဆက်ပေးတဲ့ အရေးအကြီးဆုံးကာလပါ။ ဒီအတွေ့အကြုံကို Professional Experience and Development Record (PEDR) မှာ မှတ်တမ်းတင်ရပါတယ်။
3. RIBA Part 2 (Masters Degree - ၁/၂ နှစ်): လက်တွေ့အတွေ့အကြုံ ၁ နှစ်ရပြီးတဲ့နောက်မှာတော့ MArch (Master of Architecture) ဘွဲ့အတွက် ကျောင်းပြန်တက်ရပါတယ်။ ဒီအဆင့်မှာတော့ ကိုယ်ပိုင်ဒီဇိုင်းတွေကို ပိုပြီးနက်နက်နဲနဲ သုတေသနလုပ်ပြီး ဖန်တီးရပါတယ်။
4. Year Out (Practical Experience - အနည်းဆုံး ၁ နှစ်): Part 2 ပြီးရင် နောက်ထပ်အလုပ်သင်တစ်နှစ်ထပ်ဆင်းရပါတယ်။ စုစုပေါင်း အလုပ်သင်အတွေ့အကြုံ ၂၄ လ ပြည့်အောင်လုပ်ရတာပါ။
5. RIBA Part 3 (Final Examination - ၁ နှစ်): နောက်ဆုံးအဆင့်ကတော့ အလုပ်လုပ်ရင်းနဲ့ဖြေဆိုရတဲ့ Professional Practice Examination ပါ။ ဒီစာမေးပွဲက ဒီဇိုင်းပိုင်းထက် ဗိ especialista ပညာနဲ့ပတ်သက်တဲ့ ဥပဒေ၊ စာချုပ်စာတမ်း၊ စီမံခန့်ခွဲမှုပညာရပ်တွေကို အဓိကစစ်ဆေးတာပါ။

စုစုပေါင်းအချိန်: ဒီခရီးစဉ်တစ်ခုလုံးက အနည်းဆုံး ၇ နှစ်ကနေ ၁၀ နှစ်အထိ ကြာမြင့်နိုင်ပါတယ်။

ခရီးဆုံးအထိ လူတိုင်းရောက်ရဲ့လား။

အဖြေကတော့ "မရောက်ပါဘူး"။ ဒါပေမယ့် ဒါက ရှုံးနိမ့်ခြင်းမဟုတ်ပါဘူး။ RIBA ရဲ့ စာရင်းဇယားတွေအရ Part 1 စတက်တဲ့ကျောင်းသားဦးရေရဲ့ ၃၀% ကနေ ၄၀% လောက်ပဲ Part 3 အထိပြီးဆုံးပြီး တရားဝင် Architect တွေဖြစ်လာကြပါတယ်။ ကျန်တဲ့သူတွေက ဘာဖြစ်သွားကြလဲ။ သူတို့က ဗိသုကာပညာကနေရတဲ့ အစွမ်းထက်တဲ့ skill set တွေကိုသုံးပြီး တခြားနယ်ပယ်တွေမှာ ထူးချွန်တဲ့ professional တွေဖြစ်သွားကြပါတယ်။

ဥပမာ - Architectural Technologist, Urban Designer, Interior Designer, Set Designer (ရုပ်ရှင်/ပြဇာတ်), Architectural Visualizer (3D Artist), သို့မဟုတ် Project Manager တွေအဖြစ် အသက်မွေးကြပါတယ်။ ဗိသုကာပညာဆိုတာက အဆောက်အဦးဆွဲတာတစ်ခုတည်းမဟုတ်ဘဲ၊ ပြဿနာဖြေရှင်းနိုင်စွမ်းနဲ့ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းကို သင်ပေးတဲ့ ဘာသာရပ်တစ်ခုပါ။

အပိုင်း (၅) - UK ဘွဲ့ရဲ့ ကမ္ဘာ့အဆင့်တန်ဖိုး

RIBA အသိအမှတ်ပြုဘွဲ့တစ်ခုက "Global Passport" တစ်ခုနဲ့တူပါတယ်။ RIBA က ကမ္ဘာတဝှမ်းက တခြားဗိသုကာအဖွဲ့အစည်းတွေ (ဥပမာ - USA, Canada, Australia) နဲ့ Mutual Recognition Agreements (MRAs) တွေရှိတဲ့အတွက်၊ သင် UK မှာအရည်အချင်းပြည့်မီသွားပြီဆိုရင် တခြားနိုင်ငံတွေမှာ Architect အဖြစ်အလုပ်လုပ်ဖို့ လမ်းပိုပွင့်သွားပါတယ်။

UK နဲ့ Canada/USA ကွာခြားချက်:

• UK (RIBA): စနစ်တကျခွဲထားတဲ့ Part 1, 2, 3 နဲ့ အဆင့်တိုင်းရဲ့ကြားမှာ မဖြစ်မနေလိုအပ်တဲ့ လက်တွေ့အလုပ်သင်အတွေ့အကြုံက သူ့ရဲ့အဓိကအမှတ်အသားပါ။
• Canada (CACB): သူတို့က အသိအမှတ်ပြု M.Arch ဘွဲ့ကို အရင်ရအောင်ယူပြီးမှ၊ သတ်မှတ်ထားတဲ့ Internship နာရီပေါင်းများစွာကို ဖြည့်ဆည်းပြီး စာမေးပွဲဖြေရတဲ့စနစ်ပါ။
• USA (NCARB): သူတို့ရဲ့ Architectural Experience Program (AXP) က အလွန်အသေးစိတ်ကျပြီး၊ နယ်ပယ်အလိုက် သတ်မှတ်ထားတဲ့ နာရီပေါင်း ၃,၇၄၀ ကို ဖြည့်ရပါတယ်။ ပြီးမှ အပိုင်း ၆ ပိုင်းပါတဲ့ Architect Registration Examination (ARE) ကိုဖြေရပါတယ်။

အပိုင်း (၆) - ကနေဒါလျှောက်လွှာနှင့် သင်ခန်းစာများ

ကျနော် ကနေဒါက McGill University, TMU, Carleton University နဲ့ Laurentian University တို့ကို လျှောက်ခဲ့ပါတယ်။

• McGill: ကျနော့်ရဲ့ requirement တွေထက် ပိုမြင့်တဲ့အမှတ်တွေတောင်းဆိုခဲ့လို့ မရခဲ့ပါဘူး။
• TMU: ကျောင်းကလျှောက်ပေးတဲ့ agent က ကျောင်းရဲ့ portal password ကိုမေ့သွားပြီး အကောင့်ပြန်မရတော့တဲ့အတွက် offer လက်လတ်ဆုံးရှုံးခဲ့ရပါတယ်။
• Laurentian: လက်ခံခဲ့ပေမယ့် မြို့နဲ့အရမ်းဝေးတာ၊ French စကားပြောတဲ့ဘက်ကို ပိုနီးတာနဲ့ ရာသီဥတုကြောင့် မရွေးဖြစ်ခဲ့ပါဘူး။
• Carleton: Architecture နဲ့ဆက်စပ်တဲ့ alternate offer တစ်ခုရခဲ့ပေမယ့် ကျနော်မကြိုက်ခဲ့ပါဘူး။

ဒီအတွေ့အကြုံက ကျနော်တို့ကိုပြတာကတော့ ကျောင်းလျှောက်တဲ့အခါ ကိုယ်တစ်ယောက်တည်းရဲ့ ကြိုးစားမှုအပြင်၊ ကိုယ်အားကိုးရတဲ့ consultant ရဲ့ အရည်အချင်းကလည်း အလွန်အရေးကြီးတယ်ဆိုတာပါပဲ။

နိဂုံးချုပ် - ကိုယ့်လမ်းကိုယ်ရှာဖွေခြင်း

ကျနော့်သူငယ်ချင်းတွေ ကမ္ဘာအနှံ့မှာရှိကြပါတယ်။ Canada, Thailand, Korea, Japan, US အစုံပါပဲ။ သူတို့အားလုံး အဆင်ပြေကြလားဆိုတော့ "အဆင်ပြေအောင်နေကြရတာပါ" လို့ပဲ ပြောရမှာပါ။ လူတိုင်းက အိမ်ပြန်ချင်ကြတာပါပဲ။

ကျနော်ပေးချင်တဲ့ နောက်ဆုံး message ကတော့ ကိုယ်မကြိုက်တဲ့အရာတစ်ခုကို ဖြစ်ညှစ်သည်းခံပြီး လုပ်နေရတယ်လို့ မခံစားရအောင် ကြိုးစားနေထိုင်စေချင်ပါတယ်။ ကိုယ်တကယ်ကြိုက်လောက်မယ်ထင်တဲ့အရာကို အစကတည်းက သေချာဆုံးဖြတ်ပါ။ အချိန်ကြာရင် ကြာပါစေ။

တစ်ခါတစ်လေ ကိုယ်ကြိုက်တဲ့အရာက အိမ်ကလူတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် လောကကြီးက သတ်မှတ်ထားတဲ့လမ်းနဲ့ ဆန့်ကျင်နေတတ်ပါတယ်။ အဲ့ဒီအခါမှာလည်း ရအောင်ရှင်းပြသင့်တာကိုရှင်းပြ၊ လျစ်လျူရှုသင့်တာကို လျစ်လျူရှုပြီး ကိုယ့်လမ်းကိုဆက်လျှောက်ပါ။ ဒီလိုနဲ့ပဲ ကိုယ်နဲ့တကယ်အဆင်ပြေမယ့်နေရာတစ်ခုကို တွေ့သွားမှာပါ။

ရန်ကုန်မှာ ဘာမှမချက်တတ်မပြုတ်တတ်၊ ကလေးပီပီသသနေခဲ့တဲ့သူတွေတောင်မှ ဒီနိုင်ငံခြားမြေမှာ ရုန်းကန်ရင်းနဲ့ အချိန်တစ်ခုကြာလာတဲ့အခါမှာ လူကြီးတစ်ယောက်လို ရှင်သန်ဖြတ်ကျော်နိုင်သေးတာပဲ။ ကျနော်လည်း ထိုနည်းလည်းကောင်းပါပဲ။ အားလုံးလည်း ဒီလိုပဲဖြစ်လာမှာပါ။